Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής 6 Ιουνίου 2021 στα πλαίσια αφιερώματος για τα 40 χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ακριβώς μια δεκαετία πριν, κανείς δεν είχε διάθεση να γιορτάσει τα τριάντα χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2011, η χώρα βρισκόταν ήδη στη δίνη της κρίσης που έμελλε να διαρκέσει πολύ. Το κακό είχε ξεκινήσει από την οικονομία με τις συνεχείς υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας που έφεραν το πρώτο Μνημόνιο, συνεχίστηκε με την πολιτική πόλωση που χώρισε τον κόσμο σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα και κατέληξε στην κατάρρευση του παλιού δικομματισμού και το ασταθές πολυκομματικό σύστημα που έχουμε σήμερα. Μέσα στην παραζάλη της εποχής, η «νεοφιλελεύθερη» Ευρώπη ήταν το τέλειο εξιλαστήριο θύμα. Αριστεροί και δεξιοί καιροσκόποι απαίτησαν την μονομερή ακύρωση των δανειακών μας υποχρεώσεων («εμείς θα βαράμε το νταούλι κι εκείνοι θα χορεύουν») και με σύνθημα «καμιά θυσία για το ευρώ» επιδίωξαν την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την ευρωζώνη. Κατόπιν ήρθε το «περήφανο ΟΧΙ» στο δημοψήφισμα του 2015 και τελικά χρειάστηκε η περίφημη «κωλοτούμπα» του τότε πρωθυπουργού για να αποφύγουμε το Grexit.
Η αλήθεια βέβαια είναι ότι, με εξαίρεση την αρχική περίοδο χάριτος για την προσαρμογή μας στο θεσμικό πλαίσιο της Ένωσης, η Ελλάδα ποτέ σχεδόν στο παρελθόν δεν ήταν αυτό που θα λέγαμε «πρόθυμος εταίρος». Ήδη από την δεκαετία του ΄80 απέκτησε τη φήμη της χώρας που, ενώ συχνά αμφισβητούσε βασικές πτυχές της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ταυτόχρονα επιδίωκε την διαμόρφωση ειδικού καθεστώτος ευνοϊκών σχέσεων και οικονομικών ρυθμίσεων, συνήθως με την μορφή πρόσθετων παροχών. Ασφαλώς, το μικρό μέγεθος της ελληνικής οικονομίας, η εξίσου μικρή πολιτική της ισχύς και η απόκεντρη γεωγραφική της θέση ήταν—και παραμένουν—αρνητικοί παράγοντες. Ακόμη κι έτσι, όμως, η στάση της ελληνικής πολιτικής τάξης και κοινωνίας προς την Ευρώπη ήταν επί μακρόν τουλάχιστον αμφίθυμη. Το ίδιο ήταν και η στάση της Ευρώπης προς εμάς. Κι έτσι φτάσαμε στην προηγούμενη δεκαετία της οργής, η οποία επιδείνωσε τη δυσπιστία ανάμεσα στα δύο μέρη. Επίσης ενέτεινε την καθόλου κολακευτική διεθνή φήμη της χώρας μας ως του «μαύρου πρόβατου» της Ευρώπης.
Φαίνεται όμως, και μόνο από την διάθεση του φετινού εορτασμού για τα σαράντα χρόνια της Ελλάδας στην Ένωση, ότι τα πράγματα αλλάζουν. Οι πρώην αντιευρωπαϊκές δυνάμεις ηττήθηκαν καθαρά και η χώρα παρέμεινε στην Ευρώπη. Η λύση που δόθηκε με το όνομα της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας υπήρξε σαφής ένδειξη της νέας προθυμίας της Ελλάδας να συνεργαστεί με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες χωρίς να επισείει την απειλή του βέτο. Η πιο πρόσφατη προκλητικότητα της Τουρκίας σε συνδυασμό με το μεταναστευτικό πρόβλημα υπενθύμισαν σε πολλούς τον σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο της Ελλάδας ως του έσχατου συνόρου της Ευρώπης. Η σημερινή κυβέρνηση παίρνει σημαντικές πρωτοβουλίες (όπως την θέσπιση ευρωπαϊκού πιστοποιητικού εμβολιασμών), κτίζει νέες συμμαχίες με χώρες-κλειδιά (όπως η Γαλλία) και αρχηγούς κρατών που, λόγω νεαρής ηλικίας, αναμένεται να έχουν μακρύ πολιτικό μέλλον (όπως ο κεντροαριστερός Σάντσεθ και ο κεντροδεξιός Κουρτς). Μια νέα φουρνιά Ελλήνων πολιτικών αρχίζει σταδιακά να διεκδικεί σχετικά ψηλές θέσεις στα ευρωπαϊκά όργανα και άλλους διεθνείς οργανισμούς. Το εθνικό σχέδιο που εκπονήθηκε από το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης για την χρηματοδότηση δράσεων με στόχο την καταπολέμηση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας αποσκοπεί σε κάτι εξαιρετικά φιλόδοξο, δηλαδή, την αλλαγή ολόκληρου του παραγωγικού μοντέλου της χώρας ώστε αυτή να γίνει πραγματικά ισότιμη εταίρος μέσα στην Ένωση.
Ο λόγος που σήμερα γιορτάζουμε με ανακούφιση αλλά και κάποιο κέφι την ιδιότητά μας ως μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι μόνο γιατί παραμείναμε σε αυτήν. Είναι και διότι, για πρώτη ίσως φορά, φιλοδοξούμε να παίξουμε ενεργό ρόλο στις εξελίξεις που θα καθορίσουν το μέλλον της. Από την άλλη μεριά, και η Ευρώπη αλλάζει με ταχύτητα και, όπως όλα δείχνουν, στη νέα Ευρώπη οι μικρότερες χώρες θα έχουν να παίξουν πολύ σημαντικότερους ρόλους από ότι στο παρελθόν. Η αποχώρηση της Μ. Βρετανίας άφησε πίσω της ένα μεγάλο κενό που οι άλλες δύο μεγάλες χώρες της Ένωσης θα δυσκολευτούν να καλύψουν μόνες τους. Ανοίγει, έτσι, ένα πεδίο νέων πρωτοβουλιών στο οποίο οι μικρές χώρες θα κληθούν να παίξουν καθοριστικούς ρόλους.
Εντέλει, δεν ξέρω αν η προηγούμενη περίοδος ήταν ένα «σκοτεινό διάλειμμα», όπως είπε πρόσφατα ο πρωθυπουργός. Αυτό που ξέρω είναι ότι για μεγάλο διάστημα η Ελλάδα βίωσε μια οδυνηρή υπαρξιακή κρίση από την οποία βγήκε ένα ξεκάθαρο συμπέρασμα. Ότι, δηλαδή, η θέση της είναι μέσα στην Ευρώπη και η μοίρα της είναι συνδεδεμένη με την μοίρα της Ευρώπης. Από εκεί και πέρα, το πεδίο είναι ανοιχτό.
